"Gawędziarz" - Mario Vargas Llosa

Tak to już jest, że zawsze, gdy pójdę do biblioteki, zawsze musi do mnie zamrugać z półki z prozą latynoamerykańską kolejna książka Mario Vargasa Llosy. Tym razem mrugał do mnie tak, że mało mu oko nie wypadło tom zatytułowany "Gawędziarz". Cóż było robić- zlitowałam się nad biedakiem, tyle, że przyszło mi potem srodze żałować tego impulsu.
"Gawędziarz" bowiem nie jest typową książką MVL - energetyczną prozą z zakręconą narracją, tylko dość tradycyjnym reportażem etnograficznym. A przynajmniej początkowo wygląda to na reportaż, gdyż im bliżej końca, tym bardziej ksiażka skręca w stronę fikcji.

Rzecz dotyczy jednego z amazońskich plemion - Macziguengów. MVL fascynował się nimi przez wiele lat, już od czasów studenckich (książka została napisana ok 30 lat później). Pierwszą przyczyną była ich niezwykła kultura. W ich etyce niezwykle ważne było utrzymanie harmonii ze światem, zwykłe zdenerwowanie mogło tę harmonię zaburzyć, więc Macziguengowie od zawsze wprawiali się w sztuce utrzymania spokoju. Z kiepskim dla siebie skutkiem - bezlitośnie wykorzystywali to zarówno kolonizatorzy jak i inne plemiona, spychając coraz głębiej w dżunglę. Innym unikalnym aspektem ich kultury była instytucja Gawędziarza - człowieka, którego jedyną funkcją w plamieniu było snucie opowieści, zupełnie oddzieloną od funkcji szamana czy czarownika. Zafascynowało to MVL, który najwyraźniej sam uważa się za Gawędziarza kultury Zachodu.
Drugim powód zainteresowania właśnie tym plemieniem był czysto prywatny- jego przyjaciel z lat studenckich - Saul Zuratas, był tak zafascynowany Macziguengami, że sam... stał się jednym z nich.
Te dwie przyczyny sprawiły, że MVL przez lata próbował literacko opracować temat Gawędziarza i jego plemienia. Pomysł jak podejść do tematu podsunęła mu dopiero wystawa zdjęć, którą zobaczył w dalekiej... Florencji.
Książka skonstruowana jest dwutorowo - z jednej strony pisarz przytacza swoją prywatną historię Macziguengów - rozmowy z Saulem w latach studenckich, kolejne wyprawy do dżungli (jedna z nich stała się bazą do napisania "Zielonego Domu"!), zarówno naukowe jak i reporterskie.
Część dokumentalna przepleciona jest opowieścią Gawędziarza- początkowo streszczającego maczigueńską mitologię, potem przechodzącego na tematy prywatne... w końcu zdradzającego swoją tożsamość.
Przyznam, że początkowo książka mnie nie porwała. Chciałam ją potraktować jako aneks do "Rio Anaconda" Cejrowskiego, lub innej "Blondynki w dżungli"- czyli po prostu kolejną pozycje dla szykujących się na wyprawę do Amazonii (także tych, którzy planują wyprawę palcem po mapie).
Jakieś 30 stron przed końcem MVL udowodnił, że zbyt wcześnie spisałam "Gawędziarza" na straty. Zza tego reportażu wyjrzał znowu pisarz pełną gębą, który ma coś do przekazania.
Co tym razem? Moim zdaniem obraca się tu wokół pozytywnych i negatywnych aspektów różnych kultur. Nie da się zmieniać tych negatywnych aspektów siłą i z pozycji autorytetu (jak robili to zdaniem MVL zarówno misjonarze, jak i wszelkiej maści naukowcy w stosunku do Indian).
Zmiany są możliwe tylko wówczas, gdy wniknie się w tę inną kulturę bardzo głęboko i przyjmie ją za swoją. Tyle, że niewielu jest w stanie to zrobić i niewielu się na to decyduje.
Nie wiem, czy polecać tę książkę. To pewniak dla tych, którzy interesują się egzotyczną Amazonią. Czy spodoba się komukolwiek innemu - to zależy od fazy Księżyca i położenia plam na słońcu - czyli jest wielką niewiadomą. Podobnie zresztą, jak było w przypadku "Raju tuż za rogiem".